Whakatakinga o Te Tiriti o Waitangi: Ngā Tohu Kotahitanga

Tukua kia 20 meneti

PAPA 4

Tuhuratia te āhua ki tā te tuhinga tuatahi ahuahu i ngā pātahitanga i waenganui i ngā tāngata ō onāianei reanga o Aotearoa.

Koni atu i te 500 ngā rangatira me ngā kanohi o te Karauna o Ingarangi i tāmoko i te Tiriti o Waitangi reo Māori i te tau 1840. I ēnei rangi e whakaaturia ana ki te Puna Mātauranga o Aotearoa ki Pōneke.

E hia kē ngā takahitanga o te Tiriti o Waitangi nā te Karauna o Ingarangi me ngā kāwanatanga whakahekenga o Aotearoa

 

Whakaaturanga ataata

He mea kūraruraru te Treaty of Waitangi reo Ingarihi. Kei te whakapuakina e te whakaaturanga ataata ngā rerekētanga ki te putanga reo Māori (te Tiriti o Waitangi) i te putanga reo Ingarihi (the Treaty of Waitangi). Tērā hoki tētahi kape reo Ingarihi (Waikato-Manukau) i hainatia – heoi e 39 anake ngā rangatira i haina. Ko te putanga ōkawa reo Ingarihi tēnei.

E whakaatu nei hoki te ataata i tētahi whakapākehātanga nō te tau 1988 e whakaarotia nei he tika ake te whakaatuhia o te māramatanga o te hunga Māori i tāmoko.

 

Ngā rerekētanga matua i waenga i ngā tuhinga:

  • Ko te putanga Ingarihi: Ka hoatu ki te Kuīni o Ingarangi te mana rangatira – te tino mana whakahaere i te whenua.

  • Ko te putanga Māori: Ka tukua ki te Kuīni o Ingarangi te kāwanatanga – te mana whakahaere i ngā whenua i hokona ā-turehia.

  • Ko te putanga Ingarihi: Ka kī taurangi kia mau tonu te Māori ki ō rātou whenua, ngā pānga motuhake, ngā ngahere, me ngā ika.

  • Ko te putanga Māori: Ka kī taurangi kia mau tonu te Māori ki te tino rangatiratanga – te tino mana rangatiratanga.

He rerekē te tikanga o ngā putanga e rua. Kāore te putanga Māori i tuku i te tino rangatiratanga. I te tau 2014, i whakaae e Te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi ki tēnei whakatau.

 

He tuhinga e tautohetia nei

Mai i te tau 1998, i whakaaturia te putanga Ingarihi ōkawa ki konei i tētahi papa, e anga atu ana ki te putanga Māori ōkawa. I te tau 2023, i whakakino te rōpū kiritohe a Te Waka Hourua i taua papa nā te mea kāore te putanga Ingarihi i te whakaatu tika i tā te putanga Māori.

He mea nui, he mea haere tonu te tautohetohe mō te Tiriti.

 

Tūhura i ngā taonga e hono ana ki te Tiriti

Ka kōrero ētahi taonga nā ngā rangatira tokowhā ki ngā pūrākau whaiaro mō ngā tūmanako, mō ngā rīriri, me te mahitahi – i te wā tonu i hainatia ai te Tiriti o Waitangi, ā, i ngā tau tekau hukihuki i whai i muri mai.